Bireyin hem kendi hislerini hem de karşısındaki kişinin hislerini anlayabilmesine ve anlamlandırdıklarını en uygun şekilde kullanabilmesine duygusal zeka(EQ) denir. Doğumla başlayan ve çevredeki uyaranların tetiklemesiyle ilerleyen bir olgu olan duygusal zeka, kişinin kapasitesi ile gelişmektedir.
Duygusal zekayı temsil eden dört ana beceri vardır. Bunlar öz bilinç, duygu-durum kontrolü, empati yeteneği ve içsel motivasyondur.
Öz bilinç kişinin kendi duygularına karşı olan güveni ve hakimiyetidir. Öz bilinç sahibi olan kişi kendisindeki tüm zayıf ya da güçlü yönlerin bilincindedir.
Duygu-durum kontrolü kişinin dürtülerini kontrol etme durumudur. Kişi yaşadığı değişimlere kolay adapte olabilmeyi, inisiyatif alabilmeyi ve davranışlarını kontrol edebilmeyi duygu-durum kontrolü ile sağlamaktadır.
Empati yeteneği kişiye, diğer kişilerin ihtiyaçlarını görerek onlara yardımcı olabilmesini, diğer insanların haklarını gözetebilmesini, kendini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara objektif yaklaşabilmesini sağlamaktadır.
İçsel motivasyon kişinin yaşantısında belirlediği hedeflerine tutunduğu planları ve başaracağına dair inancını temsil etmektedir.
İlginizi çekebilir: Neden Çocuklarımızı Anaokuluna Göndermeliyiz?
Duygusal zeka(EQ) testleri, IQ testleri gibi klasik yöntemlerle ölçülemez. Günümüzde duygusal zeka için standart olarak oluşturulmuş bir test olmamakla birlikte ölçmek için kullanılan bazı yöntemler mevcuttur. Çocuğun EQ puan aralığını belirlemek mümkün değildir. Ancak çeşitli suratlar gösterilerek çocukların duygu tanımlama durumu ölçülebilir. Bu şekilde çocuğun o duyguyu tanıyıp tanımadığı analiz edilebilmektedir. EQ testi sonucunun sayısal ifadelerle belirlenmesi şart değildir. Kişinin EQ zeka düzeyi yapılan gözlem ve analizle de anlaşılabilecek bir şeydir. Okul öncesi dönemde, anaokulu ve kreş gibi kurumlarda eğitim görürken çocuğun öğretmeni tarafından takibe alınması oldukça önemlidir. Arkadaşlarına davranışlarında sorun teşkil eden bir durum gözlemlenirse, çocuğun erkenden uzman desteği alması gerekmektedir. Uzman desteği almak çocuğun duygusal zekasının gelişimine yardımcı olmaktadır.
Duygusal zeka gelişimi çocuğum doğduğu andan itibaren başlayan bir süreçtir. Bu süreçte en önemli dönem çocuğun ilk 4-5 yıllık dönemidir. Çocuklar 2 yaşından itibaren üzüntü, korku, öfke, mutluluk, kıskançlık gibi duygu hallerini deneyimlemeye başlamaktadır. Bu yaş dönemi çocuğun her şeyi en hızlı öğrendiği dönem olduğu için duygusal zeka gelişiminde de en önemli dönemdir. Özellikle çocuğun yeni bir kardeşi olduğunda ebeveynler büyük olan çocukla ilgilenmeyi bırakıp ilgilerini biraz daha yeni doğan çocuğa yönlendirirler. Anne babaların biraz daha büyük çocuklarına fırsat tanıyarak çocuğunda kardeşine karşı içinde duygusal bir his oluşmasına fırsat tanımalı, çocuğun kardeşine karşı duygularını iyi bir şekilde aktarılması sağlanmalıdır. Bu yaklaşımın çocuğun duygusal zeka gelişimine katkısı olacaktır.
Duygusal zekayı geliştirmek için belirli bir yaş sınırı yoktur. Ancak kişinin çocukluk dönemi duygusal zeka gelişiminin en olumlu destekleneceği ve gelişmesinin sağlanacağı dönemdir. Duygusal zeka eksikliği gibi bir sorun yaşayan yetişkinin uzman desteği almasında fayda vardır. Çocuklarda duygusal zekayı geliştirmek için bazı yöntemler mevcuttur.
İlginizi çekebilir: Çocuk Gelişimine Oyunların Etkileri
Çocukların öz bilincinin oluşması için ve empati yeteneğini geliştirebilmeleri ancak yaşayarak ve gözlem yaparak mümkündür. Çocukla kurulacak iletişim oldukça önemlidir. Çocuğun hissettiği duyguyu anlayabilmek, hislerine karşılık verebilmek, herhangi bir sorun olduğunda bu sorunu birlikte çözebilmek yeteneğini kazanmış olması duygusal zekasının gelişmesini sağlamaktadır. Çocuğun kendi hislerini tanıyabilmesi için duygular üzerine sohbet edilmelidir. Stresli durumlarda çocuğun empati kurabilmesi için bu stres durumunun çocuğa iyi yansıtılması gerekmektedir.
Çocukla birlikte sinemaya gidilmeli ya da evde film izlenmelidir. Filmde gördüğü yüz ifadelerini ve duyguları taklit ettirilerek duyguyu tanıma durumu incelenmelidir. Hissedilen hisleri daha net ifade etmek çocuğun duygusal zeka gelişimine katlı sağlamaktadır. Öfkeyle baş edebilme yöntemlerinden ve dürtülerini nasıl kontrol edebileceğinden çocuğa bahsetmek gerekir. Çocuk sakinleştikten sonra sorunu daha basit çözebileceğini öğrenmelidir. Sohbet ederken çocukla mutlaka göz teması kurulmalı sohbet esnasında gözler kaçırılmamalıdır. Bu sayede çocuğun anne babasını daha dikkatli dinlenmesi sağlanmaktadır. Gün içerisinde çocuğun okulda duygusal zekasını geliştirmesine yönelik oyunlar oynaması sağlanmalıdır. İlkokul öğretmeni tarafından sosyal ilişkileri takip edilmeli iletişim sorunları yaşayıp yaşamadığına dikkat edilmelidir. Arkadaşlarıyla tartışmasının ya da derslerinde başarısız olmasının çok büyük bir sorun olmadığını ve çözülebileceğini iyice öğrenmesi sağlanarak çocuğun duygusal zekasının gelişmesine katkı sağlanmalıdır.